Religie - Betekenis, Kenmerken, Typen en Geschiedenis

We leggen uit wat religie is en welke soorten religies er bestaan. Ook de geschiedenis en de belangrijkste wereldgodsdiensten.

Wat is religie?

Religie wordt gezien als een systeem van overtuigingen, gedragingen en culturele, ethische en sociale waarden waarmee een gemeenschap in contact komt met het heilige en het transcendente.

Etymologisch gezien zijn er twee mogelijke oorsprongen voor de term religie.

Volgens één interpretatie komt religie van het Latijnse woord religio, dat afgeleid is van het werkwoord religare, dat ‘binden’, ‘vastbinden’, ‘verbinden’ betekent. Religie zou dan een schakel of ondergeschiktheid van de mens aan het goddelijke zijn.
Een andere interpretatie stelt dat religie is afgeleid van het Latijnse religiosus, wat nauwgezet betekent (het tegenovergestelde van negligens, ‘nalatig’). In dit geval is religie de nauwgezette vervulling van de plichten van aanbidding. Je moet eens over Stalking lezen.

Religie speelde een centrale rol in de ontwikkeling van vroege beschavingen. Het economische, sociale en politieke leven werd eromheen georganiseerd. Voorbeelden hiervan zijn:

Pagina inhoud

Rituelen die verband houden met natuurlijke cycli waarin de goddelijkheid werd aangeroepen.
De aanwezigheid van een priesterkaste, vaak met wetgevende functies, die de wil van de goden interpreteerde.
De concentratie van de hoogste politieke en religieuze autoriteit in de persoon van de monarch.

Er bestaat geen enkele cultuur die geen vorm van religie heeft gehad. Door de geschiedenis heen hebben religies de mensheid antwoorden gegeven op vragen als de schepping van de wereld, de zin van het bestaan, het leven na de dood en de oorsprong van lijden. Zulke antwoorden worden vaak gevonden in de vorm van verhalen, symbolen en leringen, vaak vervat in heilige teksten (zoals de Bijbel, de Koran of de Veda’s).

Religies hebben samenlevingen ook een gevoel van verbondenheid gegeven en zijn symbolen van hun identiteit geworden, belichaamd door feesten, beelden en tempels.

Er wordt geschat dat er ongeveer 4.000 religies in de wereld zijn. Elk land heeft zijn eigen opvatting van het goddelijke, zijn eigen leer, zijn eigen communierituelen, zijn heilige plaatsen, zijn geloofssymbolen en zijn eigen mythologie.

De overgrote meerderheid van de mensen hangt een religie aan. Zelfs onder degenen die zich met geen enkele religie identificeren, zijn er velen die wel een religieuze overtuiging hebben. Momenteel is naar schatting slechts 2% van de wereldbevolking atheïst. Misschien moet je eens over Crush lezen.

Kenmerken van religie

Religie heeft een aantal kenmerken die het als geheel onderscheiden van andere geloofssystemen (zoals filosofie of politiek). Deze kenmerken zijn:

Het geloof in het bestaan van iets heiligs. Bijvoorbeeld goden of andere bovennatuurlijke wezens.
Het onderscheid tussen heilige objecten en ruimten (het beeld van een godheid, een tempel) en profane objecten en ruimten.
Het uitvoeren van rituele handelingen die zich richten op heilige voorwerpen en ruimtes. Bijvoorbeeld gebeden en ceremonies.
Het bestaan van een morele code die als heilig of bovennatuurlijk wordt beschouwd. Bijvoorbeeld de Tien Geboden.
De aanwezigheid van typische gevoelens en houdingen die samenhangen met contact met heilige plaatsen en voorwerpen en rituelen die daarop of op bovennatuurlijke wezens gericht zijn. Bijvoorbeeld ontzag, aanbidding, schuldgevoel, eerbiedige angst.
Het gebruik van verschillende vormen van communicatie met het bovennatuurlijke. Bijvoorbeeld gebeden, offers en rituele dansen.
Een wereldbeeld dat een verklaring bevat voor de plaats die de mens en de rest van de natuur innemen in de wereld, hun relatie met elkaar en het algemene doel van het bestaan. Bijvoorbeeld het idee dat de wereld een goddelijke schepping is en dat de mens het middelpunt van de schepping is.
Een organisatie van het leven gebaseerd op dit wereldbeeld. Bijvoorbeeld het idee dat in veel religies voorkomt, namelijk dat het bestaan van ieder individu al sinds de eeuwigheid door een god wordt bepaald.
De vorming van een sociale groep die verenigd is door en rond gedeelde overtuigingen. Bijvoorbeeld de Katholieke Kerk of de verschillende Protestantse Kerken.

Soorten religies

Op basis van hun opvatting van het goddelijke kunnen religies als volgt worden ingedeeld:

Monotheïstische religies: Dit zijn religies die geloven in het bestaan van één God, de schepper van het universum. Bijvoorbeeld: Jodendom, Christendom en Islam.
Polytheïstische religies: In plaats van één enkele God geloven zij in een min of meer hiërarchisch pantheon van godheden, aan wie zij heerschappij toekennen over de verschillende aspecten van het menselijk leven en de natuur. Bijvoorbeeld: de religie van de oude Grieken en het hindoeïsme.
Pantheïstische religies: Dit zijn religies die ervan uitgaan dat alles wat bestaat, deel uitmaakt van het goddelijke. Bijvoorbeeld: Hindoeïsme, Vedanta.
Niet-theïstische religies: Deze geloven niet in het bestaan van schepper- of absolute goden (hoewel ze wel geloven in het bestaan van spirituele entiteiten). Bijvoorbeeld: Zenboeddhisme.

Religies worden ook ingedeeld naar hun oorsprong en herkomst. Rekening houdend met dit criterium worden de volgende groepen of families van religies erkend:

Abrahamitische religies: Jodendom, Christendom en Islam, die een gemeenschappelijke oorsprong in de patriarch Abraham erkennen. Het zijn monotheïstische godsdiensten, afkomstig uit het Nabije Oosten, met een vergelijkbare opvatting over de uiteindelijke bestemming van de mens.
Dharmische religies: Deze groep omvat de belangrijkste Indiase religies: hindoeïsme, jaïnisme, boeddhisme, taoïsme en sikhisme. Deze religies prediken het begrip dharma (‘religie’, ‘leer’, ‘wet’), het vrome pad dat ieder wezen moet volgen om het evenwicht in het universum te behouden.
Iraanse religies: Dit zijn religies die hun oorsprong vonden in Groot-Iran, vóór de islam. Voorbeelden hiervan zijn het zoroastrisme en het jezidisme. Dit zijn religies die een dualistisch concept aanhangen, waarin goed en kwaad bestaan als twee tegengestelde en antagonistische principes.
Traditionele religies: Deze groep omvat de verschillende inheemse culten, die kenmerkend zijn voor verschillende inheemse volkeren en etnische groepen. Ze zijn over het algemeen polytheïstisch en totemisch (ze aanbidden voorwerpen die de gemeenschap vertegenwoordigen). Voodoo en sjamanisme in Afrika; Deze groep religies bestaat uit de Azteekse religie en Candomblé in Amerika, en de traditionele Chinese religie.
Neopaganistische religies: Dit zijn religies die recent zijn ontstaan en gebaseerd zijn op de voorchristelijke overtuigingen van bepaalde volkeren, voornamelijk de Europeanen. Tot deze religieuze groep behoren onder andere Wicca, traditionele hekserij, druïdisme, neohellenisme en Germaans neopaganisme.

Geschiedenis van religie

Religie is net zo oud als de mensheid. De ontdekking van lichamen van Neanderthalers en vroege Homo sapiens, die kennelijk opzettelijk zijn begraven, wordt beschouwd als bewijs dat religieuze ideeën al 300.000 jaar geleden bestonden.

Onder de religieuze getuigenissen die bewaard zijn gebleven voordat er op schrift werd gesteld, valt Göbekli Tepe (in het huidige Turkije) op. Het is het oudst bekende heiligdom. Het betreft een verzameling megalieten, gebouwd rond 9000 v.Chr. C. De eerste religieuze teksten komen overeen met de teksten van de Egyptische piramiden, die dateren uit de periode tussen 2400 en 2300 v.Chr. C.

Volgens veel onderzoekers bereikte de ontwikkeling van religieuze ideeën een keerpunt tussen 900 en 200 v.Chr., een periode die door filosoof Karl Jaspers de axiale periode wordt genoemd. In deze periode ontstonden enkele van de meest invloedrijke filosofische en religieuze tradities uit de geschiedenis:

Monotheïsme ontstond in Perzië (zoroastrisme) en Kanaän (jodendom).
Platonisme, ontstaan in Griekenland.
Het boeddhisme en het jaïnisme zijn ontstaan in India.
Confucianisme en taoïsme, ontstaan in China.

In de Middeleeuwen verspreidden de huidige religies zich over Europa en Azië. Het christendom verspreidde zich door het Westen, het boeddhisme verspreidde zich door Oost-Azië (maar nam in India af) en de islam verspreidde zich door het Midden-Oosten, Centraal-Azië, Noord-Afrika en delen van India en Europa (zoals het Iberisch Schiereiland).

De opkomst van religies verliep niet zonder conflicten. Zo kwamen moslims in Perzië in conflict met de zoroastriërs, vochten ze in India tegen hindoes en sikhs en vochten ze meerdere keren tegen christenen (tijdens de Arabisch-Byzantijnse oorlogen tussen de 7e en 11e eeuw, de kruistochten tussen de 11e en 13e eeuw, de Spaanse Reconquista tussen de 8e en 15e eeuw).

Vanaf de 15e eeuw verspreidde het christendom zich als gevolg van de Europese verovering en kolonisatie naar Amerika, de Filipijnen, Sub-Sahara Afrika en Oceanië. In Europa verspreidde de protestantse reformatie, die in 1517 door Maarten Luther werd geïnitieerd, zich snel en leidde in de 16e en 17e eeuw tot een reeks godsdienstoorlogen tussen katholieken en protestanten.

De verspreiding van de rationalistische ideeën van de Verlichting in de 18e eeuw markeerde het begin van het secularisatieproces in Europa. Dit proces werd nog sterker toen in 1789 de Franse Revolutie uitbrak. Het belangrijkste gevolg was de scheiding van Kerk en Staat in veel landen en een afname van de religiositeit in Europa.

Ondanks het heersende secularisme in sommige delen van de wereld, is religie nog steeds een gangbaar fenomeen. Terwijl in landen als China de staat het atheïsme actief promoot, hebben landen als Iran meer de kenmerken van theocratieën, waarin de politieke autoriteit tegelijkertijd ook de religieuze autoriteit is.

Belangrijkste religies van de wereld

Momenteel belijdt bijna 84% van de wereldbevolking een of andere religie. De belangrijkste aanhangers zijn het christendom (31% van de wereldbevolking), de islam (25%), het hindoeïsme (15%) en het boeddhisme (6,6%).

Christendom

Het ontstond in de eerste eeuw en is gebaseerd op het leven en de leringen van Jezus van Nazareth, zoals beschreven in het Nieuwe Testament. Christenen geloven dat Jezus de Zoon van God is, die naar de wereld is gezonden om de mens van de zonde te redden. Samen met de Vader en de Heilige Geest vormt hij de Drie-eenheid (dat wil zeggen: God zelf bestaat uit drie personen). De belangrijkste stromingen binnen het christendom zijn:

Het katholicisme, geleid door de bisschop van Rome (de paus) en de bisschoppen van de wereld die met hem in gemeenschap leven.
De Orthodoxe Kerk, die zich in de 11e eeuw afscheidde van de Katholieke Kerk, bestaat zelf uit verschillende kerken, waaronder de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerk en de Orthodoxe Kerk van Constantinopel.
Protestantisme, dat zich in de 16e eeuw afscheidde van de Katholieke Kerk en nu is verdeeld in verschillende geloofsrichtingen, waaronder het Lutheranisme, het Calvinisme, het Anglicanisme, het Methodisme en het Baptistisme.

Islam

De stichting vond plaats in de 7e eeuw en is gebaseerd op de leringen van de profeet Mohammed en de openbaringen die God aan hem deed; Deze laatste zijn opgenomen in de Koran, het heilige boek van moslims (zoals volgelingen van de islam zichzelf noemen). De Islam erkent de Joodse profeten en Jezus, die ook als profeet wordt beschouwd. Er zijn twee belangrijke islamitische stromingen:

Het soennisme kent de meeste aanhangers. Het is een religie die naast de Koran ook de soenna volgt, een verzameling uitspraken en daden die aan Mohammed worden toegeschreven.
Het sjiisme, waartoe ongeveer 10% van de moslims behoort, ontstond na de dood van Mohammed onder de aanhangers van Ali, zijn schoonzoon.

Hindoeïsme

Het is een van de oudste religies ter wereld en bestaat uit een reeks uiteenlopende doctrines, gebaseerd op vier groepen teksten: de Veda’s, de Upanishads, de Bhagavad-gita en de Agama. Hindoes geloven in een kosmisch principe dat het universum in stand houdt (Brahman) en dat alle wezens een cyclus van wedergeboortes doorlopen (Samsara). De belangrijkste stromingen binnen het hindoeïsme zijn:

Het Vishnuïsme, de groep met het grootste aantal volgelingen, beschouwt Vishnu, die talloze keren is gereïncarneerd, als het Opperwezen.
Shaivisme, dat Shiva beschouwt als het Opperwezen, een godheid die zowel creatief als destructief, transcendent en immanent in de wereld is.
Shaktisme, dat de vrouwelijke godheid Shakti als de opperste godheid beschouwt.
Smartisme, gebaseerd op een reeks traditionele hindoeïstische teksten, beïnvloed door de Vedische doctrines (smrti).

Boeddhisme

Ontstaan in India in de 5e eeuw voor Christus. C., is gebaseerd op de leringen van de Indiase wijze Siddharta Gautama. Het boeddhisme gaat ervan uit dat het menselijk leven een cyclus is van lijden en wedergeboorte, waaraan men kan ontsnappen door verlichting of nirvana te bereiken, wanneer men de ware aard van de dingen leert begrijpen. De belangrijkste stromingen van het boeddhisme zijn:

De Mahayana-filosofie (oftewel het Grote Voertuig) draait om de bodhisattva’s (wezens die verlichting hebben bereikt maar terugkeren om mensen te onderwijzen) als rolmodellen om nirvana te bereiken. Het omvat verschillende stromingen, zoals Zen, Zuiver Land-boeddhisme en Nichiren-boeddhisme.
Theravada (of leer van de ouderen), waarin de nadruk ligt op het kloosterleven en meditatie als middelen om nirvana te bereiken.

Referenties

Alle informatie die wij aanbieden, wordt ondersteund door gezaghebbende en actuele bibliografische bronnen. Zo garanderen wij betrouwbare inhoud die in overeenstemming is met onze redactionele principes.

“De kenmerken van religie definiëren”, in Learn Religion
“Hoeveel religies zijn er in de wereld en welke zijn de belangrijkste?”, in De Wereldorde
“Het veranderende mondiale religieuze landschap”, bij Pew Research Center

Religie – Betekenis, Kenmerken, Typen en Geschiedenis